CCSS

Ομιλία Δρ Άριστου Αριστοτέλους στο σεμινάριο του Συνδέσμου Αποστράτων Αξιωματικών Κυπριακού Στρατού

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ευχαριστώ το Σύνδεσμο Αποστράτων Αξιωματικών Κυπριακού Στρατού για την πρόσκληση που μου απηύθυνε για  να ομιλήσω στο σεμινάριο αυτό και ελπίζω ότι η εισήγησή μου θα ανταποκρίνεται στις προσδοκίες σας. Παρόλο που δεν μπορώ να αποβάλω την πολιτική μου ταυτότητα, ωστόσο ξεκαθαρίζω ότι βρίσκομαι εδώ κυρίως υπό την ιδιότητα μου ως επιστήμονας σχετικός με το υπό διαπραγμάτευση αντικείμενο. Τυχόν θέσεις που θα διατυπωθούν αποτελούν καθαρά δικές μου απόψεις και ασφαλώς δεν δεσμεύουν με οποιονδήποτε τρόπο το κόμμα μου.   

Το θέμα το οποίο μου ανατέθηκε να μιλήσω είναι « Η προοπτική δημιουργίας επαγγελματικού ή ημιεπαγγελματικού στρατού στην Κύπρο και η πιθανότητα διαφοροποίησης της θητείας». Πρέπει να ομολογήσω ότι είναι ένα πολύ ενδιαφέρον αλλά όχι και τόσο απλό θέμα. Είναι ένα ζήτημα με διάφορες πτυχές το οποίο χρήζει βαθύτερης ανάλυσης και περισσότερου χρόνου για να αναπτυχθεί.  Όμως οφείλω να σεβαστώ τα χρονικά πλαίσια που έχουν τεθεί και έστω και επιγραμματικά να   προσπαθήσω να δώσω την καλύτερη δυνατή απάντηση στο ερώτημα.

Βασικές έννοιες και διευκρινήσεις

Για σκοπούς της παρούσας διάλεξης, πρέπει να διευκρινίσουμε κάποιες βασικές έννοιες:

• Δημιουργία επαγγελματικού στρατού. Εννοούμε την κατάργηση της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας των αρρένων πολιτών (κληρωτών) στις ένοπλες δυνάμεις της χώρας και την εξολοκλήρου αντικατάσταση των  με εθελοντές - επαγγελματίες στρατιώτες.
• Δημιουργία ημιεπαγγελματικού στρατού. Εννοούμε την παράλληλη με την υποχρεωτική θητεία,  στελέχωση μονάδων της Ενική Φρουρά (Ε.Φ.) και την εν μέρει  αντικατάσταση των κληρωτών σε διάφορες ειδικότητες ή σε κάποια καθήκοντα από εθελοντές - επαγγελματίες στρατιώτες.
• Με διαφοροποίηση της θητείας στην προκείμενη περίπτωση εννοούμε κυρίως μείωση της διάρκειας της υποχρεωτικής υπηρεσίας στην Ε.Φ.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΣ:

ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΑΠΟΣΤΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ

Βέβαια στην εξέταση του θέματος υπάρχει μια σημαντική παράμετρος, που σχετίζεται με το Κυπριακό πρόβλημα  αλλά και  τη πιθανότητα επίλυσής του, με την οποία είναι συνυφασμένη  η ίδια η ύπαρξη ή όχι του υπό διαπραγμάτευση ερωτήματος, που πρέπει από την αρχή να σημειωθεί. Οι συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου και το Κυπριακό Σύνταγμα προνοούσαν την ύπαρξη ενός πολύ μικρού στρατού για την Κυπριακή Δημοκρατία από Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους, εξολοκλήρου επαγγελματικό. Η Εθνική Φρουρά όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, με τα μόνιμα  στελέχη, υπαξιωματικούς και την υποχρεωτική στράτευση και υπηρεσία στην εφεδρεία,  είναι  δημιούργημα των συνθηκών που επικράτησαν  μετά την αναβίωση του κυπριακού προβλήματος, της τουρκοκυπριακής ανταρσίας και της απειλής της Τουρκίας το 1964 να εισβάλει και διχοτομήσει την Κύπρο. Η απειλή σήμερα, συνεχίζει να υφίσταται με άλλη μορφή,  ως αποτέλεσμα της τουρκικής εισβολής το 1974, της ντε-φάκτο διχοτόμησης, της κατοχής και της διαρκούς παρουσίας των 41.000 Μεχμετζικ στο νησί και των άλλων 80.000 στρατιωτών στην Τουρκία που είναι εκχωρημένοι στο κυπριακό μέτωπο. Και τούτο παρά την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Μέσα από τις διαπραγματεύσεις εκτός από την επίλυση των διαφόρων διαφορών στο Κυπριακό,  η ελληνοκυπριακή πλευρά επιχειρεί μεταξύ άλλων την απομάκρυνση και εξουδετέρωση αυτής της απειλής. Επίσης είναι γνωστή η θέση των μέχρι σήμερα διαδοχικών κυβερνήσεων και των συνομιλητών μας στο Κυπριακό, την οποία ασπάζεται  ο ενεργά ενδιαφερόμενος για το θέμα μας διεθνής παράγοντας, περί αποστρατικοποίησης της Κύπρου, που περιλήφθηκε και σε διάφορα σχέδια ή προτάσεις επίλυσης του προβλήματος. Άρα μια λύση στο Κυπριακό, είτε στο σύντομο, είτε στο προσεχές μέλλον, που θα οδηγούσε στην αποστρατικοποίηση της Κύπρου και  συνεπώς στη  διάλυση της Εθνικής Φρουράς, θα  καθιστούσε το ερώτημα,  είτε για επαγγελματικό ή ημιεπαγγελματικό στρατό, είτε για διαφοροποίηση της θητείας, άνευ περιεχομένου ή χωρίς ντικείμενο προς συζήτηση.

Πέραν τούτο ακόμη και η προσδοκία για λύση θα επηρέαζε την απάντηση στο ερώτημα αυτό. Δηλαδή, δεδομένου ότι υπάρχει πεποίθηση ανάμεσα στην πολιτική ηγεσία ότι επίκειται λύση – που ασφαλώς μακάρι να βρεθεί – δεν θα αποτελούσε προτεραιότητα τουλάχιστο η ενασχόληση με το ερώτημα επαγγελματικός ή ημιεπαγγελματικός στρατός. Αυτό το κλίμα νομίζω θα επηρέαζε και όλο το φάσμα της αμυντικής πολιτικής, και σε συνάρτηση με άλλους τομείς προτεραιότητας, οικονομικούς, κοινωνικούς κ.λπ θα  επηρέαζε δυσμενώς τον αμυντικό προγραμματισμό και τις επενδύσεις στον στρατιωτικό τομέα.

ΤΟ ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΟ ΣΥΝΕΧΙΣΗΣ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ:

Το ερώτημα επαγγελματικός ή ημιεπαγγελματικός στρατό;

‘Όμως στο τομέα της στρατιωτικής ασφάλειας, παραφράζοντας τον μεγάλο Κινέζο φιλόσοφο Σαν Τσου, δεν  λειτουργείς με την υπόθεση ότι ο εχθρός δεν θα επιτεθεί αλλά ότι θα έρθει και ότι θα πρέπει να είσαι έτοιμος να τον υποδεχθείς καταλλήλως. Συνεπώς ας αγνοήσουμε το ανωτέρω σενάριο λύσης και ας πάρουμε το χειρότερο ενδεχόμενο της μη λύσης και της συνέχισης του προβλήματος, της τουρκικής απειλής με τις διαβαθμίσεις της, αλλά και της ύπαρξης διαφόρων άλλων προκλήσεων, κινδύνων, καθώς και υποχρεώσεων τις οποίες καλείται η Εθνική Φρουρά σήμερα να ανταποκριθεί, όπως είναι η  Έρευνα και Διάσωση, η αντιμετώπιση θεομηνιών, η αμυντική διπλωματία, η ενεργός συμμετοχή στην ΚΕΠΠΑ, κ.λπ.

Με αυτά τα δεδομένα, λοιπόν, θα προσπαθήσουμε τώρα να απαντήσουμε στο ερώτημα επαγγελματικός ή ημιοεπαγγελματικός στρατός.  Ασφαλώς επαγγελματίες στρατιωτικοί θα πρέπει να υπάρχουν και δεν είναι νοητό οι ένοπλες δυνάμεις ενός συγκροτημένου κράτους να λειτουργούν  χωρίς επαγγελματίες. Όσον αφορά την Εθνική Φρουρά υποδεικνύεται ότι επαγγελματίες στρατιωτικοί στελέχωναν τη δύναμη από της ύπαρξης της. Βασικά οι επαγγελματίες στρατιωτικοί από τον Κυπριακό Στρατό μεταφέρθηκαν στη δύναμη της Ε.Φ. από της δημιουργίας της. Ήδη υπηρετούν σήμερα μερικές χιλιάδες επαγγελματίες αξιωματικοί, υπαξιωματικοί, Εθελοντές Πενταετούς Υπηρεσίας (ΕΠΥ), εθελόντριες και βέβαια τεχνικό προσωπικό - πέραν των οκτώ χιλιάδων περίπου κληρωτών και των 75.000 και πλέον εφέδρων που εκπληρώνουν δια νόμου τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις έναντι της πατρίδας τους. Ιδιαίτερα με τις Εθελόντριες, που εκτελούν κάποια καθήκοντα που υπό άλλες συνθήκες θα τα εκτελούσαν στρατιώτες κληρωτοί, και με τους ΕΠΥ, που εκτελούν συγκεκριμένα καθήκοντα ή χειρίζονται εξειδικευμένα οπλικά συστήματα ή μέσα, αντί να κάνουν αυτό οι φαντάροι που υπηρετούν τη θητεία τους, υπάρχει ήδη ο ημιεπαγγελματισμος στην Ε.Φ.

Το ουσιαστικό ερώτημα είναι:  διεύρυνση του ημιεπαγγελματισμού;

Συνεπώς υπό τις συνθήκες,  η ουσία του ερωτήματος δεν είναι επαγγελματικός ή ημιεπαγγελματικός στρατός, αλλά:  Κατά πόσο θα πρέπει να δημιουργηθεί ένας εξολοκλήρου επαγγελματικός στρατός, δηλαδή πλήρης αντικατάσταση των κληρωτών με επαγγελματίες,  όπως συμβαίνει σε αρκετές χώρες της Ευρώπης,  ή αν θα πρέπει να  διευρυνθεί περαιτέρω ο υφιστάμενος ημιεπαγγελματικός στρατός της Ε.Φ;  

Νομίζω ότι το πρώτο, δηλαδή η δημιουργία πλήρους επαγγελματικού στρατού, δεν ενδείκνυται αλλά ούτε και είναι εύκολο να γίνει κάτι τέτοιο, τόσο για στρατιωτικούς, όσο και για οικονομικούς, κοινωνικούς και βέβαια πολιτικούς λόγους. Με μια κατοχική δύναμη της τάξης των 41.000 περίπου και την Ε.Φ με συνολικό δυναμικό γύρω στις 12.000 οι αναλογίες δυνάμεων είναι 3,4: 1 υπέρ των Τούρκων,  και είναι αντιληπτό τι σημαίνει το πλεονέκτημα αυτό για την άλλη πλευρά. Ασφαλώς ο τερματισμός του θεσμού της υποχρεωτικής θητείας και η αντικατάσταση των 8.000 περίπου κληρωτών με αντίστοιχους ή και λιγότερους επαγγελματίες που θα προσλαμβάνοταν από την εγχώρια αγορά εργασίας έναντι σχετική αμοιβής, θα βελτιώσει λογικά το ποιοτικό επίπεδο της Ε.Φ. καθιστώντας την ουσιαστικά πολύ πιο αποτελεσματική απέναντι στον αντίπαλο  παρά την αριθμητική του υπεροχή. Βέβαια δεδομένης της αριθμητικής ισχύς του αντιπάλου στο νησί και του γεγονότος ότι υπάρχουν επιπλέον 80,000 Τούρκοπι στρατιώτες εκχωρημένοι στο κυπριακό μέτωπο,  η υπεράσπιση των ελευθέρων περιοχών δεν στηρίζεται στους 8.000 κληρωτούς ή στους αντίστοιχους επαγγελματίες στρατιώτες που θα τους αντικαθιστούσαν αν προχωρήσουμε με την ιδέα για πλήρη επαγγελματικό στρατό,  αλλά στις 75.000 και πλέον των εφέδρων που θα ενεργοποιηθούν στο ενδεχόμενο μιας στρατιωτικής κρίσης και θα αναλάβουν βασικά την άμυνα του  τόπου.

Σημειώνεται ότι με την εφεδρεία οι συνολικοί συσχετισμοί των ανωτέρω δυνάμεων σε ανθρώπινο δυναμικό μετατρέπονται  σε 1,4 : 1 υπέρ της Τουρκίας.  Δεν είναι τυχαίο λοιπόν γιατί  συχνά επαναλαμβάνεται από τα πιο επίσημα χείλη ότι η εφεδρεία αποτελεί τη σπονδυλική στήλη της άμυνας της Κύπρου. Η εφεδρεία όμως αιμοδοτείται και διατηρεί τη δύναμή της από τις τάξεις των  κηρωτών που συμπληρώνουν κάθε χρόνο τη στρατιωτική τους θητεία. Οπότε πλήρης αντικατάσταση των κληρωτών από επαγγελματίες στρατιώτες, δηλαδή τερματισμό της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας,  θα είχε ως φυσιολογικό αποτέλεσμα την εξουδετέρωση του θεσμού της εφεδρείας και την μετατροπή του συσχετισμού δυνάμεων σε 10 : 1 υπέρ της Τουρκίας. Εκτός βέβαια αν η Κυπριακή Δημοκρατία αντικαθιστούσε και τη δύναμη των εφέδρων με εθελοντές επαγγελματίες στρατιώτες.

Βέβαια η πρόταση για επαγγελματικό στρατό έχει και την οικονομική του πτυχή. Κάτι τέτοιο συνεπάγεται σημαντικές οικονομικές δαπάνες και θυσίες που ενδεχόμενα η οικονομία να μην μπορεί να επωμισθεί. Για παράδειγμα με απλούς υπολογισμούς μόνο το μέσο ετήσιο μισθολόγιο 6.000 επαγγελματιών στρατιωτών  προς €1300 θα ανερχόταν στα €101.400.000 ( περιλαμβανομένου και του 13^ου) .  Αν προσληφθούν επιπλέον 60.000 επαγγελματίες για να αντικαταστήσουν τη δύναμη της εφεδρείας τότε το μισθολόγιο ανέρχεται στα € 1.115.400.000 ετησίως.

Βέβαια, είναι εξαιρετικά δύσκολο να εξεύρεις 6.000 άτομα από την αγορά εργασίας χωρίς να προσφέρει γενναιόδωρα οικονομικά κίνητρα - που σημαίνει ακόμη μεγαλύτερο οικονομικό κόστος. Κάτι τέτοιο θα αναστάτωνε κυριολεκτικά το τομέα της απασχόλησης και των ημερομισθίων, Θα δημιουργούσε σοβαρά προβλήτα ανταγωνιστικότητα σε άλλους τομείς δραστηριότητας και παραγωγής της κυπριακής οικονομίας αλλά και στα δημόσια οικονομικά. Πόσο μάλλον μεγάλο θα ήταν το πρόβλημα αν αντικαθίστατο και η εφεδρεία με επαγγελματίες! Θα ήταν ολέθριο για την οικονομία, την κοινωνία και την πολιτική. Η έννοια της καθολικής συμμετοχής του λαού στην υπεράσπιση της πατρίδας, που αποτελεί σημαντικό στοιχείο σε ένα εθνικό πρόβλημα όπως το Κυπριακό, θα εξέλιπε κι μαζί του θα εξέλειπαν και τα μηνύματα αποφασιστικότητας στην διεκδίκηση των δικαίων μας με όλα τα πολιτικά συνεπακόλουθα. 

ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Καταλήγοντας λοιπόν, συνοψίζω λέγοντας ότι σε περίπτωση λύσης στο Κυπριακό και εφαρμογής της πλήρους  αποστρατικοποίσησης δεν υφίσταται το ερώτημα για επαγγελματικό ή ημιεπαγγελματικό στρατό. Όμως διαπραγματευτήκαμε αυτό το ερώτημα υπό συνθήκες μη λύσης και διαπιστώσαμε ότι η Ε.Φ είναι ήδη εν μέρει ένας ημιεπαγγελματικός στρατός. Οπότε βασικά το ερώτημα βασικά διαμορφώνεται ως εξής:  επαγγελματικός στρατός ή περαιτέρω διεύρυνση του ημιεπαγγελματικού στρατού που ήδη υπάρχει

Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει η ανάλυσή μου είναι ότι η πλήρης αντικατάσταση των κληρωτών από επαγγελματίες στρατιώτες, δηλαδή η εφαρμογή του παγγελματικού στρατού,  και κατ’ επέκταση η κατάργηση της υποχρεωτικής θητείας, τόσο για στρατιωτικούς, όσο και για οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς λόγους δεν μπορεί να εφαρμοστεί. Οπότε ενόσω οι λόγοι αυτοί υφίστανται οι προοπτικές κατάργησης της θητείας των κληρωτών είναι ανύπαρκτες.

Από την άλλη η προσπάθεια περεταίρω διεύρυνση του θεσμού του ημιεπαγγελματικού στρατού με μερικές εκατοντάδες άτομα, χωρίς μεγάλες δαπάνες, θα ήταν μια λογική ενέργεια που θα ενίσχυε την Ε.Φ., δεδομένου ότι:

• Ο αριθμός που θα προσληφθεί θα ήταν αποτέλεσμα μελέτης των αναγκών της Ε.Φ.
• Η διεύρυνση του ημιεπαγγελματισμού θα γινόντουσαν προσεκτικά και προγραμματισμένα, για να μη δημιουργηθούν προβλήματα σε άλλους τομείς.
• Θα δινόντουσαν τα απαραίτητα κίνητρα.
• Θα γινόντουσαν σωστές προσλήψεις
• Θα υπάρξει η κατάλληλη εκπαίδευση.
• Θα προχωρήσει περαιτέρω και θα ολοκληρωθεί η αναδιοργάνωση της δύναμης ώστε να μπορεί πιο αποτελεσματικά και με ευελιξία να ανταποκριθεί σε όλο το φάσμα των προκλήσεων και απειλών και στις καθημερινές ανάγκες λειτουργίας της.

Υπό αυτές τι συνθήκες και λαμβανομένου υπόψη ότι το βάρος της άμυνας της Κύπρου το επωμίζεται η εφεδρεία, αλλά και με την προοπτική ότι τα οικονομικά της Δημοκρατίας θα καλυτερεύσουν, νομίζω ότι ενισχύονται και οι προοπτικές περαιτέρω μείωσης της θητείας.

11.11.2009

Η φυγοστρατία, δηλαδή η αποφυγή της εκτέλεσης αναγκαστικής στρατιωτικής  υπηρεσίας,  είναι ένα φαινόμενο το οποίο βασικά χρονολογείται όσο και  η ύπαρξη της υποχρεωτικής θητείας,  η οποία ανάγεται στα πανάρχαια χρόνια και στην περίοδο Χαμουραμπί.