Του Δρα Σωτήρης Ρούσσος*

 Στον τελευταίο γύρο των ειρηνευτικών συνομιλιών στη Γενεύη για το Συριακό, οι Κούρδοι δεν είχαν προσκληθεί. Ωστόσο καμία αληθινή ειρηνευτική διαδικασία δεν θα μπορούσε να φέρει απτά αποτελέσματα χωρίς αποφασιστική κουρδική συμμετοχή.

Η κουρδική αυτοδιοίκησης στη Ροζάβα (Βόρεια και Βορειοανατολική Συρία) είναι η μόνη στρατιωτική - πολιτική εξουσία, εκτός από το καθεστώς Άσαντ, που κατάφερε να ανατρέψει τις επιθέσεις του τότε τρομερού "Ισλαμικού Κράτους» και να οργανώσει το έδαφός της κατά ένα μάλλον κοσμικό και μεθοδευμένο τρόπο. Μπορεί τώρα να υποστηριχθεί ότι οι Κούρδοι της Ροζάβα προσελκύουν το ενδιαφέρον της υπερδύναμης, καθώς επίσης και περιφερειακών δυνάμεων. Η ανάδειξη του κουρδικού περιφερειακού ρόλου  θα μπορούσε να εξεταστεί σε τρία επίπεδα.

Κατ 'αρχάς, το οιονεί πείραμα κράτος της Ροζάβα είναι επόμενο να αναδιαμορφώσει την κατάσταση σε μια μεταπολεμική Συρία. Ανεξαρτήτως του μέλλοντος του Άσαντ σε μια μεταπολεμική Συρία, οι Κούρδοι έχουν τώρα μια μεγάλη ευκαιρία να καθιερώσουν την απαίτηση τους για ευρεία αυτονομία, ακολουθώντας ίσως το παράδειγμα του ιρακινού Κουρδιστάν. Ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα κάνει τη Συρία τη δεύτερη χώρα στη Μέση Ανατολή, που υιοθετεί ένα ομοσπονδιακό σύστημα. Το παράδειγμα του Ιράκ δεν είναι πολύ φωτεινό καθώς η  ομοσπονδιακή οργάνωση του ιρακινού κράτους δεν κατάφερε να σταματήσει την πορεία στο  κουρδικό κομμάτι για ανεξαρτησία ούτε τη δυσαρέσκεια των Σουνιτών και τελικά την εξέγερση τους. Ωστόσο, η υιοθέτηση ενός ομοσπονδιακού συστήματος ως αποδεκτό σύστημα διακυβέρνησης στη Μέση Ανατολή θα μπορούσε να προκαλέσει ρίγη στη σπονδυλική στήλη γειτονικών χωρών και κυρίως της Τουρκίας.

 Δεύτερον, η ανάδειξη της πολιτικής ισχύος των Κούρδων στη Συρία,  θα μπορούσε να αλλάξει εσωτερικά τη διαμόρφωση της κουρδικής εξουσίας μεταξύ της ιρακινής ηγεσίας του Κουρδιστάν, της κουρδικής ηγεσίας στην Τουρκίας και των Κούρδων στη Συρία. Μέχρι το συριακό εμφύλιο πόλεμο υπήρχε η πεποίθηση ότι οι συριακές κουρδικές οργανώσεις επηρεάζονταν σε μεγάλο βαθμό από τις κουρδικές οργανώσεις στο Ιράκ και ακόμη πιο σημαντικά από το ΡΚΚ στην Τουρκία. Η νέα κουρδική πολιτικό-στρατιωτική οντότητα στη Συρία φαίνεται να καθίσταται ιδεολογικά αυτόφωτη και να θέτει ένα νέο πρότυπο πολιτικής οργάνωσης, όχι μόνο για τους Κούρδους στην Τουρκία, το Ιράκ και - δεν πρέπει να λησμονούμε - το Ιράν, αλλά και για κράτη και κοινωνίες της Αραβικής Μέσης Ανατολής. Η ανάδειξη ενός νέου παίκτη στο διαμορφωμένο χώρο κουρδικής ισχύος διευκολύνεται περαιτέρω από δύο άλλες εξελίξεις: Την αποδυνάμωση της λαβής της φατρίας του Μπαρζανί στην εξουσία στο ιρακινό Κουρδιστάν και το στρατηγικό αδιέξοδο των κουρδικών οργανώσεων στην Τουρκία, μετά τη βίαιη στρατιωτικοποιημένη απάντηση της κυβέρνησης Ερντογάν ενάντια στον πολιτικό τους αγώνα.

 Τρίτον, η αύξηση της κουρδικής δύναμης στη Συρία περιπλέκει επίσης τα σχέδια περιφερειακών δυνάμεων και των ΗΠΑ έναντι της πιθανή έκβαση του εμφυλίου πολέμου. Η Ρωσία έχει ταχθεί αποφασιστικά υπέρ του καθεστώτος  Ασάντ και έχει έντονο ενδιαφέρον για τη διατήρηση όλης της χώρα κάτω από μια κυβέρνηση με σημαντική συνιστώσα τον Άσαντ. Πιθανές κουρδικές απαιτήσεις για  αποκέντρωση και ομοσπονδιακό σύστημα θα περιπλέξουν τις διαπραγματεύσεις με άλλες δυνάμεις, όπως τις ΗΠΑ και πιο σημαντικό την Τουρκία, τη Σαουδική Αραβία και το Ιράν. Η Τεχεράνη είναι η δύναμη που μόνη της κατάφερε να κρατήσει τον Άσαντ στην εξουσία και έχει πολύ σοβαρό συμφέρον να διατηρήσει ανεπηρέαστη τη συμμαχία Ιράν-Συρίας-Χεζμπολάχ. Μία  αποκεντρωμένη, ομοσπονδιακή Συρία πιθανό να αποδυνάμωνε τον άξονα αυτό. Ακόμη, το Ιράν έχει μεγάλη κουρδική μειονότητα και ένα τέτοιο παράδειγμα αποκέντρωσης - ομοσπονδίας θα προκαλούσε ανησυχίες για την ασφάλεια της. Για τη Σαουδική Αραβία, μια τέτοια οντότητα θα αποτελούσε ανταγωνιστή στη σουνιτικό-αραβική υπεροχή στη Δαμασκό και, ως εκ τούτου, η ενίσχυση της  δεν εξυπηρετεί τα σχέδιά της  για μια ισχυρή σουνιτικό - αραβική κυβέρνηση στη Συρία. Επιπλέον, οι σε μεγάλο βαθμό κοσμικές προοπτικές της αυτοδιοίκησης στη Ροζάβα στρέφονται εναντίον του  σαουδικού θρησκευτικού δόγματος Ουαχάμπι. Τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, η Τουρκία βλέπει μια χαλαρά αυτόνομη Ροζάβα, όχι μόνο ως ένα πολύ επικίνδυνο προηγούμενο, αλλά και ένα πιθανό ασφαλές καταφύγιο για ακτιβιστές και αντάρτες του ΡΚΚ.

 Οι μόνες δυνάμεις που θα μπορούσαν ίσως να ευνοήσουν την ανεξαρτησία των Κούρδων στο Ιράκ και χαλαρή ομοσπονδία για τη Συρία είναι οι ΗΠΑ και το Ισραήλ. Η Ουάσιγκτον έχει αφεθεί χωρίς αξιόπιστους συμμάχους στο εσωτερικό της Συρίας. Οι Σουνίτες σύμμαχοι τους είναι στρατιωτικά αναποτελεσματικοί και πολιτικά κατακερματισμένοι, ενώ οι μόνες αξιόπιστες δυνάμεις Σουνιτών είναι οι ομάδες των σαλαφιστών -τζιχαντιστών. Μια πιθανή αποκατάσταση του καθεστώτος Άσαντ θα ήταν σημαντικό πλήγμα για το αμερικανικό γόητρο. Το Ισραήλ, από την πλευρά του, θα ευνοούσε ένα κουρδικό κράτος στο Ιράκ και μια πιθανή χαλαρή ομοσπονδία στη Συρία εάν αυτό θα μπορούσε να αποδυναμώσει το τι εκλαμβάνεται ως τη λαβή της Τεχεράνης στην περιοχή. Ωστόσο, ούτε η Ουάσιγκτον ούτε το Τελ Αβίβ θα ήταν πρόθυμοι  να συνδράμουν στρατιωτικά τους Κούρδους στη Συρία σε περίπτωση αντιπαράθεσης με τον Άσαντ και τους διάφορους συμμάχους του, αν υπάρξει συμφωνία μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας για την κατανομή της εξουσίας στη Συρία. Παρά την δυσφορία της Ουάσιγκτον με τον τυχοδιωκτισμό της Άγκυρας, καμία Διοίκηση δεν είναι έτοιμη να επιλέξετε τους Κούρδους σε βάρος της Τουρκίας ως σημαντική σύμμαχος στη Μέση Ανατολή. 

*Αναπληρωτής καθηγητής Τμήμα Πολιτικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΙΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ

 14.02.2016

                                                                                                      ENGLISH TEXT

THE ROJAVA KURDS AND THEIR REGIONAL ROLE

Sotiris Roussos, Associate Professor in the Department of Political Science and I.R. of the University of Peloponnese and Head of the Centre for Mediterranean, Middle East and Islamic Studies (www.cemmis.edu.gr)

In the last round of Syria peace talks in Geneva, the Kurds were left without an invitation. No true peace process could, however, bring any tangible results without the Kurdish decisive participation. The Kurdish self-government in Rojava (North and North-East Syria) is the only military-political power, apart from the Assad regime, that managed to thwart the attacks of the then formidable “Islamic State” and to organize its territory in a rather secular and orderly manner. It can be also argued that the Kurds of Rojava are now attracting the interest of the superpower, as well as of regional powers. The ascent of the Kurdish regional role should be examined in three levels.  

First, the Rojava quasi-state experiment is bound to reconfigure the situation in a post-war Syria. Notwithstanding the future of Assad in a post-war Syria, the Kurds have now a great opportunity to establish their claim for wide autonomy, following perhaps the example of Iraqi Kurdistan. Such an outcome would make Syria the second country in the Middle East that adopts a federal system. The example of Iraq is not very bright as the federal organization of the Iraqi state has stopped neither the Kurdish track to independence nor the Sunni discontent and finally their rebellion. However, the adoption of a federal system as an acceptable system of governing in the Middle East could send shivers down the spine of neighbouring countries, foremost Turkey. 

Second, the ascent of the political-power of the Kurds in Syria could change the internal Kurdish configuration of power between the Iraqi Kurdistan leadership, the Kurdish leadership in Turkey and the Kurds in Syria. Up until the Syrian civil war the Syrian Kurdish organizations were thought to be largely influenced by the Kurdish organizations in Iraq and most importantly by the PKK in Turkey. The new Kurdish political-military entity in Syria seems to become ideologically self-luminous and sets a new paradigm of political organization, not only for the Kurds in Turkey, Iraq and –we should not forget- Iran, but also for Arab Middle East states and societies. The ascent of a new player within the Kurdish power configuration is further facilitated by two other developments: The weakening of the Barzani faction’s grip on power in the Iraqi Kurdistan and the strategic impasse of the Kurdish organizations in Turkey, after the brutal militarized response of the Erdogan’s government against their political struggle. 

Third, the Kurdish ascent in Syria complicates also the plans of regional powers and the USA vis-à-vis a possible outcome of the civil war. Russia has sided resolutely with Assad’s regime and it has a keen interest in keeping the whole country under a government with a sizeable Assad component. Possible Kurdish demands for decentralization and federal system would complicate negotiations with other powers, the USA and most importantly Turkey, Saudi Arabia and Iran. Tehran is the power that alone managed to keep Assad in power and has a very serious stake in keeping the Iran-Syria-Hezbollah alliance intact. A decentralized, federal Syria might weaken this axis. What is more, Iran has a large Kurdish minority and a decentralization-federation example would raise security concerns. For Saudi Arabia, the Rojava entity is an antagonist to a Sunni Arab preponderance in Damascus and, thus, their strengthening is not serving their plans for a strong Sunni Arab government in Syria. Moreover, the largely secular outlook of the Rojava self-government is running against the Saudi Wahhabite doctrine. Last, but not least, Turkey sees in a loosely autonomous Rojava, not only a very dangerous precedent but also a possible safe-haven for PKK activists and guerillas. 

The only, perhaps, powers that could favour Kurdish independence in Iraq and loose federation for Syria are the USA and Israel. Washington has been left without credible allies inside Syria. Their Sunni allies are militarily inefficient and politically fragmented, whereas the only reliable Sunni forces are the Salafist-jihadist groups. A possible rehabilitation of the Assad regime would have been a major blow for American prestige. Israel, on its part, would favour a Kurdish state in Iraq and a possible loose federation in Syria if this could weaken what is perceived as the grip of Tehran on the region. However, neither Washington nor Tel Aviv would be willing to assist militarily the Kurds in Syria in case of a confrontation with Assad and his various allies, if there is a deal between the USA and Russia on power-sharing in Syria. Despite Washington’s discomfort with Ankara’s adventurism, no Administration is ready to choose the Kurds at the expense of Turkey as major ally in the Middle East.

 First published in In Depth, CCEIA, Volume 13, Nicosia,  Issue 1 February 2016