ENGLISH TEXT AT THE END
Τα Γεωπολιτικά Δεδομένα και οι Προοπτικές Λύσης στο Κυπριακό
Του Δρα Άριστου Αριστοτέλους*
Παραδοσιακά η γεωπολιτική ταυτίζεται με την επίδραση της γεωγραφίας στην πολιτική. Η Κύπρος και η γεωγραφική περιοχή στην οποία βρίσκεται, υπήρξε από την αρχαιότητα χώρος σημαντικών γεωπολιτικών εξελίξεων και ανταγωνισμού μεγάλων δυνάμεων που κυριάρχησαν στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Ποια είναι τα γεωπολιτικά δεδομένα σήμερα και πώς αυτά επηρεάζουν το Κυπριακό και την πορεία των συνομιλιών; Με αυτό το ερώτημα ασχολείται το παρόν κείμενο.
Από τα βάθη της ιστορίας η Κύπρος βρισκόταν συνήθως υπό τον έλεγχο της επικρατούσας δύναμης στην περιοχή, ενώ σε διάφορες φάσεις στο νησί υπήρχε καθεστώς συγκυριαρχίας μεταξύ ανταγωνιζομένων στρατοπέδων ( π.χ. Βυζαντινών και Αράβων) ανάλογα με το συσχετισμό ισχύος. Οι Κύπριοι βασικά δεν είχαν λόγο στη διαμόρφωση του μέλλοντος τους. Την τύχη του νησιού την καθόριζαν ως επί τo πλείστoν αυτοί οι εξωτερικοί παράγοντες και οι εκάστοτε κατακτητές.
Πιο πρόσφατα, με τη Συνθήκη Εγκαθίδρυσης του 1960, παρά την ανεξαρτησία που δόθηκε στο νησί, ο στρατιωτικός και στρατηγικός έλεγχος του κυπριακού χώρου παρέμεινε σχεδόν εξολοκλήρου στους πρώην αποικιοκράτες του νησιού, τους Βρετανούς, περιορίζοντας την κυριαρχία του νεοσύστατου κυπριακού κράτους. Μεγάλες εκτάσεις εδάφους, τοποθεσίες και εγκαταστάσεις τέθηκαν στη διάθεση των Βρετανών για εξυπηρέτηση των σκοπών της εξωτερικής και αμυντικής τους πολιτικής. Ο εναέριος και θαλάσσιος χώρος της Κύπρου (λιμάνια και αεροδρόμια) δύνανται να περιέλθουν υπό τον έλεγχο τους όποτε χρειαστεί για σκοπούς άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου – χωρίς να μπορεί η Δημοκρατία να αρνηθεί ή να αντιδράσει. Αντίθετα θα πρέπει και να τους διευκολύνει.
Παράλληλες συμφωνίες - Εγγυήσεων και Συμμαχίας - εισήγαγαν την Ελλάδα και την Τουρκία ως νόμιμους δρώντες στο νησί, θέτοντας την Κυπριακή Δημοκρατία υπό κηδεμονία και σε επιπλέον περιορισμούς όσον αφορά τις εξωτερικές της σχέσεις και τους προσανατολισμούς. Η μεγάλη απόσταση που χωρίζει την Ελλάδα από την Κύπρο και η εγγύτητα της Τουρκίας έθεταν τη δεύτερη σε πολύ πιο πλεονεκτική γεωγραφική θέση από την πρώτη - δεδομένης και της υπέρτερης στρατιωτικής της ισχύς – για να μπορεί να ελέγχει γεγονότα στο νησί. Με την εισβολή του 1974, τη στρατιωτική κατοχή και τη βίαιη και ντε – φάκτο μετατροπή του στάτους-κβο στο νησί προς όφελός της, η Άγκυρα έχει σε μεγάλο βαθμό αποκτήσει και το πάνω χέρι στις εξελίξεις στο Κυπριακό.
Η αναγνώριση της κρατικής οντότητας της Κύπρου διεθνώς είναι το ισχυρότερο πολιτικό όπλο που διαθέτει η Δημοκρατία στο Κυπριακό. Όμως οι δυνατότητες γεωπολιτικής αξιοποίησης του δικού της χώρου από την ίδια είναι περιορισμένες όχι μόνο από τις προαναφερθείσες συμφωνίες αλλά και από τη στάση της στρατιωτικά ισχυρής Τουρκίας. Ως εκ τούτου κανένα έλεγχο δεν μπορεί να ασκήσει η Κυπριακή Δημοκρατία στα βόρεια εδάφη του νησιού ένεκα της κατοχής, ούτε και είναι σε θέση με στρατιωτικά μέσα να επιβάλει την κυριαρχία της σε όλη την κυπριακή επικράτεια ή να ανατρέψει το ντε-φάκτο τουρκοκυπριακό κρατικό μόρφωμα που επέβαλε η Τουρκία εκεί. Η ματαίωση της εγκατάστασης των S-300 και η μη στάθμευση ελληνικών μαχητικών στην αεροπορική βάση στην Πάφο, ένεκα τουρκικών αντιδράσεων και απειλών είναι επίσης ενδεικτικά της διαπίστωσης αυτής.
Από την άλλη η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ και η επέκταση του Κοινοτικού Κεκτημένου στον κυπριακό χώρο επεξέτεινε τη γεωπολιτική επιρροή της Ευρώπης στο νησί. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα είδος αναχώματος έναντι στην τουρκική επιρροή στο νησί και προσφέρει στην Κυπριακή Δημοκρατία ανάσα επιβίωσης από τον τουρκικό εναγκαλισμό που έχει περιγραφεί προηγουμένως. Επίσης η συμμετοχή της Κύπρου στην ΕΕ αποτελεί διαπραγματευτικό χαρτί στα χέρια της Λευκωσίας για να επηρεάσει προς όφελός της - στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό - την τουρκική πολιτική στο Κυπριακό. Χωρίς τη συγκατάθεση και της Κύπρου η πορεία της Τουρκίας για ένταξη στην ΕΕ είναι δύσκολη έως αδύνατη.
Αυτά είναι τα σημαντικότερα γεωπολιτικά δεδομένα που καθορίζουν και σήμερα την πορεία στο Κυπριακού και επηρεάζουν άμεσα τις διάφορες πτυχές του και ασφαλώς τις συνομιλίες για επίλυση του προβλήματος. Οι γεωπολιτικές εξελίξεις στη γύρω περιοχή μπορεί έμμεσα να επηρεάζουν και τη συμπεριφορά των εμπλεκομένων δυνάμεων στον κυπριακό χώρο, αυτό όμως δεν σημαίνει αυτόματα ότι μεταβάλλουν ουσιαστικά και τους συσχετισμούς δυνάμεων στην Κύπρο.
Όμως, καταλήγοντας, αξίζει να σημειωθεί ότι, σε ό,τι αφορά την ελληνοκυπριακή πλευρά, ενόψει και της έναρξης των συνομιλιών στο Κυπριακό, υπάρχουν δύο ξεχωριστά δεδομένα γεωοικονομικής υφής, που καθιστούν τη θέση της πολύ πιο ευαίσθητη από προηγουμένως. Το ένα είναι η πρωτοφανής οικονομική κρίση που διέρχεται ο τόπος σήμερα, η οποία βασικά μετέτρεψε την άλλοτε ισχυρή οικονομία από δυνατό διαπραγματευτικό χαρτί σε μοχλό άσκησης πίεσης σε βάρος της Δημοκρατίας. Το δεύτερο είναι το θέμα των υδρογονανθράκων που θα μπορούσε να αποτελέσει ισχυρό διαπραγματευτικό ατού για τους Ελληνοκυπρίους. Ωστόσο, η εναπόθεση μεγάλων προσδοκιών για ανάκαμψη της οικονομίας στην εκμετάλλευση του φυσικού αερίου, από τη μια, και η παντελής στρατιωτική αδυναμία της Λευκωσίας να προστατεύσει την ΑΟΖ της, από την άλλη, καθιστούν το θέμα των υδρογονανθράκων αντικείμενο άσκησης πιέσεων και εκβιασμών κατά της Λευκωσίας για περαιτέρω υποχωρήσεις στο Κυπριακό. Χρειάζεται μεγάλη σοφία, σωστή στρατηγική και πολύ ικανή ηγεσία για να μπορέσει να απαλλαγεί η Κύπρος από το γεωπολιτικό κλοιό που της έχει επιβληθεί.
*Τέως Βουλευτής, Ειδικός σε Θέματα Άμυνας και Στρατηγικής
ENGLISH TEXT
Geopolitical Factors and Prospects
in the Cyprus Talks
By Dr Aristos Aristotelous
Ex- MP, Defence and Strategic Analyst
Traditional geopolitical thought is identified with the influence of geography over politics. Cyprus and the geographical region in which is located, was, since antiquity, an area of significant geopolitical developments, where great powers competed for domination in the Eastern Mediterranean and the Middle East. What is the geopolitical situation in Cyprus today and how is it affecting the prospects for a solution to the island’s political problem and the future of its people? This is the task of the present article to examine.
From the dawn of history, Cyprus has been under the control of the dominant power in the region, while, in various phases, a condominium of regimes existed between competing camps ( e.g. Byzantines and Arabs ), depending on the balance of power of the rival forces. Cypriots had no say in shaping their destiny. The fate of the island was thus determined mainly by external factors and individual conquerors. More recently, with the Treaty of Establishment of 1960 , despite the independence given to the island, the military and strategic control of the Cyprus remained almost entirely in the hands of its former colonial masters, the British, limiting the sovereignty of the newly established Cypriot state. Large parts of land , sites and facilities were made readily available to the British, serving their foreign and defense policy objectives. The air space and the sea area of Cyprus (ports and airports ) must be placed under their control, when required, for the defence of the United Kingdom - without the Republic having the right to refuse. Instead, the Cypriot government is obliged to provide such facilities when required.
Parallel agreements – the Treaty of Guarantee and the Treaty of Alliance – brought in Greece and Turkey as legitimate actors on the island, placing the Republic of Cyprus under their guardianship and introducing further restrictions on its external relations and its orientations . The distance that separates Greece from Cyprus and the proximity of Turkey leave the latter in a much more advantageous geographic position than the first – bearing its military superiority - to exercise control over events on the island. With the 1974 Turkish invasion, the military occupation and the violent and de - facto transformation of the status quo on the island to its benefit, Ankara has largely gained the upper hand over developments in the Cyprus problem.
The international recognition of the statehood of Cyprus constitutes the most powerful political instrument for the Cypriot Republic. But the potential geopolitical utilization of its geographic attributes is limited not only by the aforementioned agreements, but by attitude of the militarily superior Turkish power too. No control can be exercised by the Republic of Cyprus in the northern territories of the island because of the Turkish military occupation. Nor is Cyprus capable through military means to impose its sovereignty throughout the Cypriot territory or to subvert the Turkish Cypriot rogue state set up at the north. The cancellation of the installation of the Russian S-300 in Cyprus and the non stationing of Greek fighters at the air base in Paphos, due to Turkish reaction and threats, are also indicative of the geopolitical constraints surrounding the country.
On the other hand, the accession of Cyprus to the EU and the extension of the Community Acquis in the area, extended European geopolitical influence in the island. This can be envisaged as a dike against the Turkish influence on the island. This offers Cyprus a breathing space for its survival form the Turkish estrangement. Also, the participation of Cyprus in the EU as a full member constitutes a bargaining chip in the hands of Nicosia to act in a "carrot and stick" manner - to the extent that this is possible - towards Turkish policy on Cyprus. One must note that, without the consent of Cyprus, Turkey's progress on EU integration is difficult or impossible to be achieved.
These are the major geopolitical considerations defining the course of developments in Cyprus, which directly affect the various aspects of the Cypriot issue and the problem itself. Geopolitical developments in the surrounding area may indirectly affect the behaviour of the forces in the area, but this does not automatically mean that substantially change and power relations in Cyprus.
However, in concluding, it is worth noting that there are two separate geo-economic factors to be taken into account that make the Republic and the Greek Cypriot side more vulnerable than before during the current talks. One is the unprecedented economic crisis on the island, which turned the once robust economy form an important bargaining chip to the favour of the Republic, to an instrument against it. The second is the issue of hydrocarbons that could be a powerful bargaining chip for the Greek Cypriots. However, the heavy reliance of the country’s expectations for economic recovery in the exploitation of natural gas , on one hand, and the utter inability of the military to protect effectively Nicosia 's EEZ , on the other. This Makes the issue of hydrocarbons a means to pressurise and blackmail Nicosia for further concessions on the Cyprus issue. It requires the utmost wisdom, the right strategy and a very capable leadership of ridding Cyprus of the geopolitical straitjacket imposed on it .
