Η Φωτογραφία είναι αναπαραγωγή από το "Insider": Η κ. Kaja KALLAS (High Representative of the EU for Foreign Affairs and Security Policy) και ο κ. Hakan FIDAN (Minister for Foreign Affairs of Türkiye).
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
:
SAFE - Τουρκία: Τα Πραγματικά Όρια
Του Άριστου Αριστοτέλους
Πρώην Βουλευτή – Ειδικού σε Θέματα Άμυνας και Στρατηγικής
Επικεφαλής του Κυπριακού Κέντρου Στρατηγικών Μελετών
Εισαγωγή
Το θέμα του SAFE ( Security Action for Europe) από τότε που αποφασίστηκε τον περασμένο Μάιο συνεχίσει να απσχολεί την επικαιρότητα. Η δημιουργία αυτού του νέου μηχανισμού επαναφέρει το κρίσιμο ερώτημα: σε ποιο βαθμό είναι ρεαλιστικά δυνατόν για την Ελλάδα και την Κύπρο να αποτρέψουν την άμεση ή έμμεση εμπλοκή της Τουρκίας μέσω άσκησης βέτο; Κατά την εκτίμησή μου, η απάντηση εξαρτάται σε καθοριστικό βαθμό από το επίπεδο λήψης αποφάσεων στην ΕΕ.
Όπου το Συμβούλιο αποφασίζει με ομοφωνία – κυρίως στο πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ (άρθρο 31 ΣΕΕ) – το βέτο είναι υπαρκτό και πολιτικά αξιοποιήσιμο. Στις τεχνικές εγκρίσεις έργων και κοινοπραξιών, όμως, που υλοποιούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του EuropeanDefenceFund (Κανονισμός 2021/697), το περιθώριο μονομερούς παρέμβασης περιορίζεται ουσιαστικά στο ελάχιστο.
Το θεσμικό πλαίσιο
Ο SAFE, ενταγμένος στο ReArmEurope, βασικά αποσκοπεί στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και στη μείωση εξαρτήσεων από τρίτες χώρες. Η Τουρκία, αντιλαμβανόμενη τη σημασία του υπό διαμόρφωση οικοσυστήματος, επιδιώκει – εύλογα από τη δική της οπτική – να παραμείνει εντός του ευρωπαϊκού χώρου αμυντικών τεχνολογιών, είτε μέσω άμεσης συμμετοχής είτε μέσω θυγατρικών σε κράτη-μέλη.
Το ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο δεν αποκλείει αυτόματα τέτοιες θυγατρικές. Ο Κανονισμός του EDF (EuropeanDefenceFund) προβλέπει συμμετοχή εταιρειών εγκατεστημένων στην ΕΕ, υπό τον όρο ότι δεν ελέγχονται από τρίτη χώρα ή προσφέρουν επαρκείς εγγυήσεις ανεξαρτησίας. Ο SAFE εφαρμόζει ανάλογη προσέγγιση: απαιτείται έλεγχος Ξένων Άμεσων Επενδύσεων (FDIscreening) από το κράτος-μέλος όπου εδρεύει η εταιρεία, με αξιολόγηση της πιθανής στρατηγικής επιρροής ή πρόσβασης ευαίσθητων τεχνολογιών από τρίτες χώρες.
Έτσι, ενώ εταιρείες με έδρα την Τουρκία αποκλείονται ουσιαστικά, θυγατρικές εντός ΕΕ μπορούν να συμμετέχουν εφόσον πείσουν την Επιτροπή και το κράτος-μέλος ότι πληρούν τους όρους. Σε αυτό το επίπεδο, όπως συχνά παραβλέπεται στο δημόσιο διάλογο, η Ελλάδα και η Κύπρος δεν διαθέτουν δικαίωμα βέτο, παρά μόνο την πολιτική δυνατότητα να εκφράσουν ανησυχίες ή να ζητήσουν πρόσθετους ελέγχους.
Πού ισχύει το βέτο
Το βέτο διατηρείται στο πολιτικό επίπεδο, όταν η ΕΕ εξετάζει:
- συμμετοχή τρίτης χώρας σε πρόγραμμα,
- σύναψη συμφωνίας-πλαισίου,
- μορφές συνεργασίας που προσομοιάζουν την PESCO και προϋποθέτουν ομοφωνία.
Εκεί, Ελλάδα και Κύπρος μπορούν να παρεμποδίσουν αποφάσεις, εφόσον τηρήσουν κοινή στάση. Η δυνατότητα αυτή όμως δεν επεκτείνεται στις τεχνικές διαδικασίες αξιολόγησης έργων, όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται σε επίπεδο Επιτροπής και κρατών-μελών έδρας.
Γεωπολιτικό περιβάλλον
Η ευρύτερη γεωπολιτική πραγματικότητα περιορίζει ακόμη περισσότερο το διαθέσιμο εύρος ελιγμών. Η Τουρκία, ως δεύτερη στρατιωτική δύναμη του ΝΑΤΟ σε ανθρώπινο δυναμικό και χώρα με αναπτυσσόμενη αμυντική βιομηχανία – ιδιαίτερα στον τομέα UAV, ναυτικών συστημάτων και μέσων ηλεκτρονικού πολέμου – θεωρείται από πολλούς δυτικούς εταίρους κρίσιμος παράγοντας ασφάλειας σε Μαύρη Θάλασσα, Ανατολική Μεσόγειο και Μέση Ανατολή. Η ενεργειακή της θέση και ο ρόλος της στο μεταναστευτικό ενισχύουν ακόμη περισσότερο τη διαπραγματευτική της ισχύ.
Κατά τη γνώμη μου, ακόμη και ένας πλήρης αποκλεισμός της από τον SAFE θα είχε περιορισμένη επιρροή στη συνολική στρατιωτική της ικανότητα. Επιπλέον, ο SAFE ενισχύει έμμεσα και το ΝΑΤΟ, καθώς ενδυναμώνει τις αμυντικές δυνατότητες κρατών-μελών της Συμμαχίας – εξ ορισμού και προς όφελος της Τουρκίας.
Ρεαλιστική στρατηγική για Ελλάδα και Κύπρο
Υπό αυτές τις συνθήκες, η υιοθέτηση μιας στρατηγικής «απόλυτης αποτροπής» στην παρούσα περίπτωση δεν φαίνεται πρακτικά εφαρμόσιμη. Αντιθέτως, εκτιμώ ότι απαιτείται στοχευμένη αξιοποίηση του βέτο ως διαπραγματευτικού εργαλείου, παράλληλα με ενίσχυση συμμαχιών και τεκμηριωμένη επίκληση λόγων ασφάλειας που μπορούν να επηρεάσουν πολιτικά τις ευρωπαϊκές διαδικασίες.
Ο SAFE δεν προσφέρεται ως άμεσος μοχλός πίεσης προς την Τουρκία για εξασφάλιση σημαντικών εθνικών παραχωρήσεων στα Ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό. Αυτό όμως δεν σημαίνει και αναστολή είτε των θέσεων είτε των ενεργειών των δύο χωρών όσον αφορά τη διαμόρφωση των σχέσεων ΕΕ - Τουρκίας, ενόσω δεν αναιρείται η τουρκική επιθετική συμπεριφορά και η κατοχή. Μπορεί, ωστόσο, να αποτελέσει πλαίσιο μέσα από το οποίο η Αθήνα και η Λευκωσία θα επιδιώξουν ανταλλάγματα, δεσμεύσεις ή ευρύτερες πολιτικές συνεννοήσεις, ιδίως σε επίπεδο όπου απαιτείται ομοφωνία.
Συμπέρασμα
Καταλήγοντας, το βέτο λειτουργεί περισσότερο ως μηχανισμός ισορροπίας παρά ως μονομερές μέσο άσκησης πίεσης . Η αποτελεσματικότητά του, όπως προκύπτει από το υφιστάμενο θεσμικό και γεωπολιτικό πλαίσιο, εξαρτάται από τον ρεαλισμό, τον συντονισμό, τη συστηματική οικοδόμηση συμμαχιών και την επιδίωξη συγκεκριμένων, επιτεύξιμων στόχων. Η εξέλιξη του SAFE και των μελλοντικών ευρωπαϊκών αμυντικών πρωτοβουλιών θα αναδείξει κατά πόσο η ΕΕ μπορεί να επιτύχει στρατηγική συνοχή χωρίς να αναπαράγει προγενέστερες εξαρτήσεις.
13/11/2025
